Μπορούν να υπάρξουν δασικές πόλεις;

Του Νίκου Μπελαβίλα*

Σε μία καταστροφή σαν την προχθεσινή, αν επιτρέπεται να είναι κανείς ψύχραιμος, να αντέχει, να αναλύσει νηφάλια, οφείλει να ψάξει ξανά για τις αιτίες. Ταυτόχρονα να σκεφτεί την επομένη μέρα. Τι συνέβαινε στα δασοσκεπή και παράκτια προάστια πριν από τη μεγάλη πυρκαγιά, τι θα ακολουθήσει;

Ας συμφωνήσουμε πρώτα στη λέξη "προάστια". Η Ραφήνα, το Μάτι, το Ζούμπερι, η Νέα Μάκρη, ο Μαραθώνας, οι Άγιοι Θεόδωροι, η Κινέτα δεν είναι μικροί παραθεριστικοί οικισμοί, χωριουδάκια με λίγα σπίτια και ανθρώπους μέσα στη φύση, δίπλα στη θάλασσα, όπως ήσαν πριν από το 1960.

Δεν μιλάμε για χωριά διακοσίων - τριακόσιων κατοίκων, μέσα ή δίπλα στο δάσος, όπου χτυπάει η καμπάνα του συναγερμού, δίνεται εντολή στους κατοίκους να μείνουν στην κεντρική πλατεία για να σωθούν ή να εκκενώσουν. Μιλάμε για μεγάλες πόλεις. 20.000 κάτοικοι στη Ραφήνα και στο Πικέρμι χωρίς τους παραθεριστές, 16.000 στη Νέα Μάκρη, 12.000 στον Μαραθώνα.

Ο καλοκαιρινός πληθυσμός υπερβαίνει κατά πολύ τους 100.000 κατοίκους στην "κόκκινη" περιοχή των πυρκαγιών ανατολικά της Πεντέλης. Ίσως μισό εκατομμύριο στις αντίστοιχες ζώνες σε όλη την Αττική. Τέτοιες πόλεις θέλουν μέρες, να εκκενωθούν με ασφάλεια.

Η αθηναϊκή επέκταση μέσα στα δάση

Είναι όλος ο πολύποδας της αστικής διάχυσης, η αθηναϊκή επέκταση του τελευταίου τετάρτου του 20ού αιώνα που βρίσκεται μέσα σε αυτή την "κόκκινη" ζώνη∙ οι παρυφές των Γερανείων, της Πάρνηθας, της Πεντέλης, της Λαυρεωτικής, όλη η ακτή του νότιου Ευβοϊκού, του δυτικού Σαρωνικού.

Η μεγάλη ώθηση δόθηκε στη διάρκεια της δικτατορίας. "Πρότυποι" και συνεταιριστικοί διαφόρων τύπων οικισμοί ή άλλοι αυθαίρετοι χωρίς καμία νομιμοποίηση γεννήθηκαν στα δάση. Μετά το 1975 και ακόμη περισσότερο μετά το 1983 η πολεοδομική νομοθεσία έγινε πιο αυστηρή απαγορεύοντας τη δόμηση μέσα στα πεύκα. Όμως η αναμενόμενη προαστιοποίηση της Αθήνας βρήκε διέξοδο εκεί.

Με την ανοχή δημάρχων, βουλευτών και τη βοήθεια διεφθαρμένων κρατικών υπαλλήλων η δόμηση συνεχίστηκε. Μία ολόκληρη οικονομία στήθηκε. Από την άλλη πλευρά στελέχη των πολεοδομικών διευθύνσεων και λίγοι στρατευμένοι δασάρχες προσπαθούσαν να σώσουν το περιαστικό πράσινο της Αθήνας, αλλά και να πουν ότι αυτά τα προάστια δεν είναι βιώσιμα. Απειλούνταν, θεωρούνταν γραφικοί, εμμονικοί.

Θυμηθείτε το στερεότυπο που ακούμε σε καφενεία, σε τηλεοράσεις ή και στη Βουλή για μία από τις δύο δήθεν μεγάλες πληγές της διοίκησης: τα δασαρχεία (η άλλη είναι η αρχαιολογία). Είναι συγκλονιστική η προχθεσινή συνέντευξη της επιθεωρήτριας περιβάλλοντος Μαργαρίτας Καραβασίλη για τις πιέσεις προς τα στελέχη του ΥΠΕΧΩΔΕ τη δεκαετία του 1980 προς όσους προσπαθούσαν να σταματήσουν την αυθαίρετη δόμηση, και στο σήμερα κατεστραμμένο Μάτι. Τελικά το Μάτι μετετράπη σε ένα οικιστικό μπουρλότο που κάποια στιγμή άναψε.

Όλο αυτό το γεωγραφικό τόξο χτίστηκε ενώ τα δάση καίγονταν. Οι συνεχείς πυρκαγιές στην ζώνη των ορεινών όγκων της Αττικής ξεσπούν κάθε καλοκαίρι εδώ και σαράντα χρόνια. Μετά από κάθε καταστροφή έρχεται η ρυμοτομία των καταπατητών. Η πυρκαγιά ως πολεοδόμος της νέας Αθήνας. Ακολουθεί η ανέγερση λίγων λαϊκών κατοικιών και πολλών ακριβών επαύλεων. Αρχίζει η πίεση για ένταξη στο σχέδιο πόλης. Τα δάση ξαναφυτρώνουν. Τα προάστια ανάμεσά τους. Οι παραθεριστές απολαμβάνουν τα πεύκα, τη θέα και τη θάλασσα σε ακριβά οικόπεδα. Ώς την επόμενη πυρκαγιά, οπότε θα ξανακουστεί η κραυγή: "Τι κάνει το κράτος;".

Στην περιοχή της σημερινής καταστροφής 21.000 στρέμματα καλύπτουν οι αυθαίρετοι οικισμοί σε δάση του Μαραθώνα, της Ραφήνας, του Πικερμίου. 90.000 στρέμματα δασικών εκτάσεων έχουν εκχερσωθεί εκεί τις τελευταίες δεκαετίες με νόμιμο ή παράνομο τρόπο. Σε ολόκληρη την Αττική εκτός λεκανοπεδίου η έκταση τέτοιων αυθαιρέτων προαστίων ανέρχεται σε ιλιγγιώδη μεγέθη.

Υπάρχει δασική πόλη;

Εκκρεμεί η πρώτη ερώτηση: Μπορεί να χτιστεί ένας οικισμός μέσα σε δάσος;

Η απάντηση είναι ναι υπό προϋποθέσεις. Υπάρχουν μικροί δασικοί οικισμοί, κατασκηνώσεις, ξενώνες, καταφύγια, παρατηρητήρια, μονοπάτια. Δεν υπάρχουν δασικές πόλεις. Δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να συνυπάρξει μία πόλη τέτοιας έκτασης, όπως τα αττικά προάστια, τέτοιου πληθυσμού, τέτοιας πυκνότητας με το μεσογειακό πευκόδασος. Ή το δάσος θα καταστραφεί ή η πόλη.

Σε πιθανό σχόλιο πως στη δυτική ακτή των ΗΠΑ, στο Λος Άντζελες και το Χόλιγουντ, βλέπουμε αυτό το μοντέλο προαστίου, θα πρέπει να συμπληρώνουμε ότι το βλέπουμε συχνά - πυκνά φλεγόμενο να εκκενώνεται, με πολλούς νεκρούς. Μάλλον δεν είναι αυτό το πρότυπο πόλης που θα θέλαμε.

Αυτό το εύφλεκτο, όμορφο αλλά ξερό δάσος στα μεσογειακά γεωγραφικά πλάτη έχει έναν φυσιολογικό κύκλο φωτιάς. Καίγεται μια - δυο φορές σε κάθε αιώνα και αναγεννάται. Η πόλη χτίζεται για πολλές γενιές, όχι για πενήντα χρόνια. Χρειάζεται δρόμους, λεωφόρους, πλατείες, δημόσιες εγκαταστάσεις, από σχολεία έως πυροσβεστικούς σταθμούς, από γήπεδα έως κέντρα υγείας. Γι' αυτό η συνύπαρξη είναι αδύνατη.

Όπως επομένως ένα αστικό σύμπλεγμα δεν μπορεί να χτιστεί επάνω σε έναν ορεινό χείμαρρο, ελπίζοντας ότι ο χείμαρρος δεν θα ξεχειλίσει ποτέ, δεν μπορεί να χτιστεί με σαθρά κτήρια, ελπίζοντας ότι δεν θα γίνει ποτέ σεισμός, έτσι μία πόλη δεν μπορεί να έχει για στέγη την πράσινη κόμη των πυκνών δένδρων, τα κλαδιά και τις πευκοβελόνες ούτε για έδαφος πουρνάρια και σχίνα ελπίζοντας ότι αυτά δεν θα ανάψουν ποτέ. Το επιχείρημα που φορές ακούγεται, "αφήστε τον κόσμο να χτίσει μέσα στο πράσινο γιατί έτσι προστατεύεται", κάηκε πριν από λίγες μέρες στο Μάτι.

Τι να κάνουμε

Εκκρεμεί η δεύτερη ερώτηση: Πώς τα βάζει μία κυβέρνηση με χιλιάδες ιδιοκτήτες; (Ας αφήσουμε προς στιγμήν τους κερδοσκόπους στην άκρη). Εδώ η απάντηση δεν είναι τεχνική, είναι πολιτική:

Υπάρχουν λίγες στιγμές στην Ιστορία που γίνονται μεγάλες μεταρρυθμίσεις. Λειτουργούν καταλυτικά αλλάζοντας νομοτέλειες, στερεότυπα και παθογένειες. Γίνεται χωρίς να έρθει ο κόσμος τα πάνω κάτω; Ναι, γίνεται! Υπήρξαν τέτοιες στιγμές:

* Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος επέβαλε παντού την υποχρέωση να εκδίδεται οικοδομική άδεια για τα κτίσματα και να εφαρμόζεται οικοδομικός κανονισμός. Ώς τότε τα σπίτια χτίζονταν με μία έγκριση του τοπικού αστυφύλακα όπου να 'ναι.

* Όταν ο Αντώνης Τρίτσης επέβαλε κάθε πόλη, κάθε επέκτασή της να έχει μελετημένο πολεοδομικό σχέδιο. Ώς τότε αρκούσε ένα τοπογραφικό σχέδιο ενός κτηματομεσίτη και μία υπογραφή ενός υπουργού.

* Όταν μετά τους σεισμούς της Καλαμάτας, της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας συνειδητοποιήθηκε ότι δεν μπορεί να επιβιώσει η σύγχρονη Ελλάδα χωρίς αντισεισμικά κτήρια. Επιβλήθηκε ένας από τους καλύτερους αντισεισμικούς κανονισμούς στον κόσμο.

Ας κρατήσουμε τούτο. Από τότε κανείς εργολάβος, κανείς ιδιοκτήτης, κανείς μηχανικός δεν διανοείται να "κλέψει σίδερα", παρότι η αντισεισμική θωράκιση κοστίζει πολύ. Έτσι ένας σεισμός δεν αφήνει πια πίσω του εκατοντάδες νεκρούς και γκρεμισμένα κτήρια όπως συνέβαινε άλλοτε.

Με λίγα λόγια, υπήρξαν επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν σε κρίσιμες στιγμές. Είναι η στιγμή!

Και η τρίτη ερώτηση: Τι θα γίνει με τους υπάρχοντες αυθαίρετους οικισμούς; Είναι βέβαιο ότι πρέπει να αλλάξουμε το συνολικό πρότυπο. Να θυμόμαστε σε λίγα χρόνια ότι αφορμή για τη μεγάλη μεταρρύθμιση στην πολεοδομική πολιτική ήταν η εκατόμβη στο Μάτι της Αττικής.

Ας πούμε την αλήθεια. Οι περιοχές αυθαιρέτων δεν μπορούν να ισοπεδωθούν ούτε να δημευθούν άπειρες περιουσίες. Όμως δεν είναι παράλογο να παγώσουν στην κατάσταση που βρίσκονται, σε καθεστώς υψηλών περιορισμών. Ανάλογο καθεστώς υπάρχει στους παραδοσιακούς οικισμούς και δεν αμφισβητείται από κανέναν.

Σημαίνει ειδικός χωρικός σχεδιασμός, περιορισμένη δόμηση κατοίκησης και μόνο, απαγόρευση επεκτάσεων, κατεδάφιση περιφράξεων, ρυμοτομία. Μεγάλοι δρόμοι, υποδομές ασφαλείας, διέξοδοι διαφυγής, δίκτυα πυρόσβεσης. Μαζί με πραγματικά εφαρμοστέα και ρεαλιστικά σχέδια έκτακτης ανάγκης. Δεν μιλώ για τα αυτονόητα, τα φράγματα θανάτου, τις μάντρες στη θάλασσα. Αυτές μπορούν και πρέπει να πέσουν τώρα, εν θερμώ. Η κοινή γνώμη θα χειροκροτήσει.

* Ο Νίκος Μπελαβίλας διδάσκει Πολεοδομία στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Ακραία φαινόμενα, άναρχη δόμηση, ανύπαρκτη πρόληψη

Για κάθε πυρκαγιά και κάθε πλημμύρα, “απλώς” καταστροφική ή πολύ περισσότερο φονική, υπάρχουν και ευθύνες. Ευθύνες για τη μη πρόληψη, στο μέτρο του δυνατού, και ευθύνες για τις όποιες καθυστερήσεις και τα όποια λάθη στην αντιμετώπιση. Ευθύνες διαχρονικές και σημερινές, σε όλα τα επίπεδα

Ρεπορτάζ: Κάκη Μπαλή

Έξι μέρες μετά την ανείπωτη τραγωδία στην ανατολική Αττική, με την εκατόμβη των θυμάτων και με ανθρώπους να αγνοούνται ακόμη, έξι μέρες μετά τις -ευτυχώς μη φονικές- πυρκαγιές στην Κινέτα και την Κρήτη, τρεις μέρες μετά τις απίστευτες πλημμύρες από ένα μπουρίνι στα βόρεια προάστια της Αθήνας, είναι εξαιρετικά δύσκολο να προχωρήσει κανείς σε έναν ψύχραιμο απολογισμό για το πώς έγιναν όλα αυτά και τι πρέπει να γίνει για να μην επαναληφθούν. Σίγουρα η απάντηση στα αγωνιώδη ερωτήματα δεν μπορεί να είναι ότι... φταίει το κακό το ριζικό μας. Βεβαίως, υπάρχουν και ακραία φαινόμενα, που οφείλονται είτε στην αλλαγή των χρήσεων γης είτε στην κλιματική αλλαγή. Αλλά σίγουρα για κάθε πυρκαγιά και κάθε πλημμύρα, “απλώς” καταστροφική ή πολύ περισσότερο φονική, υπάρχουν και ευθύνες. Ευθύνες για τη μη πρόληψη, στο μέτρο του δυνατού, και ευθύνες για τις όποιες καθυστερήσεις και τα όποια λάθη στην αντιμετώπιση. Ευθύνες διαχρονικές και σημερινές, σε όλα τα επίπεδα.

Μια ψύχραιμη πρώτη ανάλυση της τραγωδίας στο Μάτι κάνει ο δασολόγος - περιβαλλοντολόγος Νίκος Χλύκας. “Στο Μάτι τίποτε δεν πήγε καλά” λέει στην “Α”. Για την ακρίβεια ήταν ένας συνδυασμός εκρηκτικών παραγόντων που λειτούργησαν ως θανατηφόρα παγίδα: “Μαίνονταν ακραία ισχυροί άνεμοι σε μια περιοχή με αυθαίρετους οικισμούς, δρόμους στενούς, αδιέξοδα, με σπίτια σε ρεματιές, με κομμένη την πρόσβαση στη θάλασσα” παραθέτει. Στο ακραίο καιρικό φαινόμενο και τον κακό σχεδιασμό δεκαετιών ήρθε να προστεθεί η έλλειψη συντονισμού, εκπαίδευσης και ενημέρωσης των κατοίκων της περιοχής.

Ο Νίκος Χλύκας υπενθυμίζει ότι “οι δασικοί χάρτες της ανατολικής Αττικής έχουν παραδοθεί από τον Μάιο του 2010. Αλλά δεν έχουν αναρτηθεί εδώ και οκτώ χρόνια”, συνεπώς είναι σαν να μην υπάρχουν. Υπενθυμίζει ακόμη ότι στο Μάτι, όπως και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας, “η αυθαίρετη δόμηση με τα χρόνια περίπου νομιμοποιήθηκε, τα σπίτια πήραν φως, νερό, τηλέφωνο, χωρίς ποτέ να γίνουν νόμιμα, χωρίς ποτέ να ανοίξουν δρόμοι, ανοιχτοί χώροι, πλατείες, όπως απαιτείται σε έναν οικισμό”.

 Το στοίχημα της πρόληψης

 Τώρα πρέπει να σκεφτούμε ψύχραιμα για τα σπίτια που χάθηκαν. Πώς ακριβώς θα επιτραπεί να χτιστούν και πάλι αυθαίρετα μέσα στο δάσος; Το σωστό -και πολιτικά πολύ δύσκολο- είναι να βρεθούν αλλού οικόπεδα για να χτίσουν οι πληγέντες, με πολεοδομικό σχέδιο. Ο Νίκος Χλύκας δεν έχει ψευδαισθήσεις: “Επειδή ζούμε στην Ελλάδα και δεν πρόκειται να γκρεμιστεί το Μάτι, και το κάθε Μάτι, θα πρέπει να οργανωθεί πολεοδομικά η περιοχή στο κομμάτι που δεν είναι δασικό. Να γκρεμιστεί ό,τι είναι απαραίτητο, να ανοίξουν δρόμοι, να ανοίξει η δίοδος στη θάλασσα”. Αλλά το πιο σημαντικό είναι θυμηθεί η Πολιτεία ότι στις πυρκαγιές δύο είναι τα ζητούμενα: η πρόληψη και η καταστολή. “Όσο το ισοζύγιο είναι τόσο δραματικά υπέρ της καταστολής και αγνοεί ουσιαστικά την πρόληψη οι τραγωδίες θα επαναλαμβάνονται” επιμένει ο δασολόγος. Και εξηγεί ότι πρόληψη σημαίνει τρία πράγματα: “Πρώτον, έργα δασονομικά, καθαρισμοί κ.λπ., δεύτερον, οργάνωση της φύλαξης με 24ωρες βάρδιες και τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών και, τρίτον, ενημέρωση του κοινού, πώς να κινείται σε ακραίες καταστάσεις”.

Είναι προφανές ότι και τα τρία ήταν ελλιπή.

Παραλογισμός

Για τη Ράνια Κλουτσινιώτη, αρχιτέκτονα και πολεοδόμο, είναι σημαντικό να δει κανείς τις αναλογίες που υπάρχουν μεταξύ των πλημμυρών στη Μάνδρα και της πυρκαγιάς στο Μάτι: “Προκαλούνται από ακραία φαινόμενα: μια έρχεται το νερό, την άλλη η φωτιά. Αλλά εμείς που υποτίθεται ότι είμαστε οργανωμένες κοινωνίες θα έπρεπε να έχουμε βρει τρόπους να τα αντιμετωπίζουμε” λέει στην “Α”. “Κι αν καταστροφές τύπου Μάνδρας θα μπορούσαν να αποτραπούν με μεγάλα αντιπλημμυρικά έργα πάνω από τον Πατέρα, για το Μάτι δεν είμαι σίγουρη εάν υπήρχε τρόπος. Τα πευκοδάση ανανεώνονται μόνο με την πυρκαγιά, άρα οι άνθρωποι δεν θα έπρεπε να κατοικούν μέσα σε πευκοδάση” τονίζει.

Η Ράνια Κλουτσινιώτη επισημαίνει τις χρόνιες κακοδαιμονίες με τα αυθαίρετα: “Οι πολεοδόμοι τα λέμε εδώ και δεκαετίες. Πρώτα νομιμοποιήθηκαν μαζικά τα αυθαίρετα με τον νόμο Τρίτση το 1983, μετά συνέχισαν να νομιμοποιούνται με την καταβολή προστίμων, σχεδόν σε όλες τις παράκτιες περιοχές. Σε πολλές περιοχές έγιναν εκ των υστέρων ρυμοτομικά σχέδια, αλλά ποτέ δεν εφαρμόστηκαν. Είναι παραλογισμός”.

 Βίοι παράλληλοι

 Μια άλλη, πολύ ενδιαφέρουσα παράμετρο βάζει στη συζήτηση από μακριά ο ερευνητής του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ, ειδικευμένος στη μελέτη των δασών Γιόχαν Γκόλνταμερ, μιλώντας στον γερμανικό Τύπο: “Αυτό που συνέβη στην Αττική είναι δραματικό και μου θυμίζει την κατάσταση στην Πορτογαλία πέρυσι, όπου σε δύο πυρκαγιές πέθαναν πάνω από 100 άνθρωποι”. Ο Γερμανός επιστήμονας υποστηρίζει ότι το βασικό πρόβλημα είναι κοινό σε όλες τις μεσογειακές χώρες:

“Στις πρώην αγροτικές περιοχές γύρω από την Αθήνα η καλλιεργήσιμη γη δεν αξιοποιείται τόσο εντατικά όσο παλαιότερα. Αντ’ αυτού γύρω από τις μεγάλες πόλεις έχουν αναπτυχθεί αστικές δομές με ακαλλιέργητα χωράφια και κήπους. Αυτό κάνει την κατάσταση τόσο επικίνδυνη. Στο παρελθόν τα αιγοπρόβατα τρέφονταν από το γρασίδι και τους χαμηλούς θάμνους στις περιοχές αυτές και έτσι το τοπίο φαινόταν μεν γυμνό, αλλά δεν ξεσπούσαν μεγάλες, καταστροφικές πυρκαγιές. Σήμερα οι άνθρωποι δεν εκμεταλλεύονται τη γη αυτή, υπάρχουν περισσότερα εξοχικά, κήποι και δέντρα -αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα σε πολλές νοτιοευρωπαϊκές χώρες. Έτσι τα προάστια πόλεων είναι συνήθως πιο ευάλωτα σε πυρκαγιές. Εκεί οι φωτιές γίνονται ανεξέλεγκτες».

Ανακύκλωση: Πετάνε τις αποφάσεις στα σκουπίδια

Πώς η υποχρέωση για τέσσερα ξεχωριστά ρεύματα ανακύκλωσης (χαρτί, αλουμίνιο, πλαστικό, μέταλλο) έγινε αυθαίρετα "ένας κάδος"

Ως κράτος εν κράτει, η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, ο φορέας του συστήματος των μπλε κάδων πανελλαδικής εμβέλειας με περιεχόμενο τα απόβλητα συσκευασιών των δήμων προς ανακύκλωση, γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων ης, τις θεσμοθετημένες υποχρεώσεις έτσι όπως προκύπτουν από το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων και τον πρόσφατο νόμο για την ανακύκλωση.

Έτσι, λοιπόν, στο Αναθεωρημένο Επιχειρησιακό Σχέδιο που υπέβαλε ως όφειλε στον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης, με ορίζοντα εφαρμογής τα έξι χρόνια από την ημερομηνία έγκρισής του, εμφανίζεται να περιφρονεί τα βασικά και στοιχειώδη. Δηλαδή την καθιέρωση τεσσάρων (γυαλί, πλαστικό, μέταλλα και χαρτί) ξεχωριστών ρευμάτων ανακύκλωσης των αποβλήτων συσκευασίας.

Επ' αυτού, παίζει ένα ιδιότυπο κρυφτούλι με τις αρμοδιότητες των δήμων και τις δικές της, ενώ χωρίς καμία τεκμηρίωση υποστηρίζει πως με τα σημερινά ετήσια έσοδα των 20 εκατ. ευρώ «δεν βγαίνει» και προτείνει σχεδόν διπλασιασμό (να φτάσουν στα 37 εκατ. ευρώ). Τα έσοδά της είναι οι πόροι που καταβάλλει η κοινωνία μέσω των συμβεβλημένων με αυτή επιχειρήσεων, αφού στην τιμή των προϊόντων είναι ενσωματωμένο το τέλος της ανακύκλωσης.

Σε δελτίο Τύπου (10.5.2018) με πανηγυρικό ύφος «για τη νέα άνοδο στην ανακύκλωση συσκευασιών, κατά 5% αύξηση το 2017 σε σχέση με το 2016», καθώς διανύει το 15ο έτος λειτουργίας της, αυτοσυστήνεται ως εξής:

«Η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, όπως προβλέπει ο νόμος, έχει μη κερδοσκοπική λειτουργία και εξυπηρετεί σκοπούς δημοσίου συμφέροντος. Ιδρύθηκε από βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις που είτε διαθέτουν συσκευασμένα προϊόντα στην ελληνική αγορά είτε κατασκευάζουν συσκευασίες και σήμερα αριθμεί σχεδόν 2.152 συμβεβλημένους. Στο μετοχικό κεφάλαιο της ΕΕΑΑ συμμετέχει και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) κατά 35%. Η ΕΕΑΑ οργανώνει το Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης για τα απόβλητα συσκευασίας (ΣΣΕΔ - ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ) σύμφωνα με τον Ν. 2939/01 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Το εθνικό θεσμικό πλαίσιο είναι απόρροια των ευρωπαϊκών Οδηγιών και υποχρεώνει τους διαχειριστές συσκευασίας, δηλαδή τις επιχειρήσεις που διαθέτουν συσκευασμένα προϊόντα στην ελληνική αγορά, να μεριμνήσουν για την ανακύκλωση των συσκευασιών τους».

Παρά ταύτα, το επιχειρησιακό της σχέδιο, το οποίο διαθέτει η «Αυγή» της Κυριακής, αφού προσπερνά την υποχρέωση για καθιέρωση των τεσσάρων ρευμάτων, θολώνει τα νερά και, παρότι η ΚΕΔΕ συμμετέχει στην εταιρεία, αναφέρει ότι "το εύρος και η πορεία υλοποίησης έργων με περισσότερα από δύο ρεύματα συλλογής αποβλήτων συσκευασίας συναρτώνται από τα ακόλουθα:

* Τα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων που καταρτίζουν οι ΟΤΑ και του οικείου εγκεκριμένου Περιφερειακού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (άρθρο 7 παρ. 3 του Ν. 4496/2017), σχεδιασμοί τους οποίους δεν μπορεί να υπερβεί η ΕΕΑΑ.

* Την ενδεχόμενη παράλληλη ανάπτυξη ρεύματος ζυμώσιμων / οργανικών (καφέ κάδου), ενέργεια που θα θεωρείται ότι θα συνδράμει πολύ τόσο στην επίτευξη εθνικών στόχων για την ανακύκλωση απορριμμάτων όσο και στη βελτίωση ποιοτικών και ποσοτικών δεικτών της ανακύκλωσης συσκευασιών.

* Σχετικές αποφάσεις της ΚΕΔΕ και των ΟΤΑ και κυρίως τη δυνατότητα και τον χρονοπρογραμματισμό των τελευταίων να στηρίξουν αποτελεσματικά τα τουλάχιστον τρία ρεύματα συλλογής, δηλαδή, τον μπλε κάδο, το ρεύμα χαρτιού, το ρεύμα κοινών απορριμμάτων, ενδεχομένως και το ρεύμα του καφέ κάδου".

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ενασχόληση της ΕΕΑΑ με τις γυάλινες συσκευασίες, «μπλε κώδωνες» εξαντλείται στα εύκολα. Αυτοί τοποθετούνται σε σημεία με επαγγελματικές δραστηριότητες (π.χ. εστιατόριο, μπαρ, καφέ...) όπου καταναλώνεται μεγάλη ποσότητα γυάλινων συσκευασιών. Άλλη μια παρατυπία του επιχειρησιακού σχεδίου είναι ότι αναγορεύει σε στρατηγικής σημασίας δραστηριότητα την ανάκτηση αποβλήτων συσκευασίας από σύμμεικτα απόβλητα και κάνει λόγο για συνεργασία με «ΣΔΙΤ Μακεδονίας» κ.λπ., δραστηριότητα που έχει απαγορεύσει ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης ήδη από τα τέλη Φεβρουαρίου.

Στη σχετική ανακοίνωση επισημαίνεται ξεκάθαρα πως «τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης δεν θα επιδοτούν καμία εργασία ανάκτησης αποβλήτων συσκευασίας από το ρεύμα των σύμμεικτων αστικών στερεών αποβλήτων, όπως για παράδειγμα ανάκτηση αποβλήτων συσκευασίας σε εργοστάσια μηχανικής διαλογής αστικών αποβλήτων, καθώς τέτοιου είδους επιδοτήσεις έρχονται σε αντίθεση με το πνεύμα και την ουσία του νόμου περί εναλλακτικής διαχείρισης (Ν. 2939/2001, όπως τροποποιήθηκε από τον Ν. 4496/2017), που υπαγορεύει τη χωριστή συλλογή των αποβλήτων συσκευασίας στην πηγή σε τέσσερα χωριστά ρεύματα».

Με τούτα και με κείνα, προφανώς το επιχειρησιακό σχέδιο δεν αναμένεται να εγκριθεί (η προθεσμία εκπνέει τον Νοέμβριο). Η ΕΕΑΑ επιχειρεί να ροκανίσει χρόνο προσδοκώντας άλλες μέρες. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι στο προοίμιο του επιχειρησιακού σχεδίου αναπολεί συγκεκριμένη περίοδο - «το Ε.Σ. περιόδου 2003-2008 είναι το μόνο σχέδιο που εγκρίθηκε και υλοποιήθηκε χωρίς προσκόμματα» αναφέρει.

Σε κάθε περίπτωση, εκκρεμεί η ενεργοποίηση της πρόβλεψης του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων σχετικά με το ότι τα έσοδα των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης αποτελούν δημόσιο πόρο και πρέπει να εξεταστεί ο έλεγχός τους μέσω κρατικού λογιστικού συστήματος για να αποτελέσουν επενδυτικό κονδύλι για την ανάπτυξη των συστημάτων της νέας διαχείρισης αποβλήτων.

Η τύχη... των αποβλήτων συσκευασίας

Τα απόβλητα συσκευασίας (Α.Σ.) προέρχονται από τους συνεργαζόμενους ΟΤΑ και συλλέγονται μέσω του δικτύου των μπλε κάδων, εντός των οποίων οι πολίτες καλούνται να τοποθετήσουν τα Α.Σ. που έχουν διαχωρίσει στο σπίτι τους. Εν συνεχεία, το περιεχόμενο των κάδων συλλέγεται από τα οχήματα συλλογής (η αποκομιδή είναι ευθύνη των δήμων, ενώ ο εξοπλισμός, π.χ. κάδοι, οχήματα διατίθενται από το σύστημα) και οδηγείται στα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ). Εδώ τα υλικά διαλέγονται σε επιμέρους, ομοιογενείς ποιότητες υλικών συσκευασίας και προωθούνται προς ανακύκλωση στην αγορά δευτερογενών υλικών.